Luisterleven
Windstoot 4: De grote angst in de bergen van C.-F. Ramuz
donderdag 28 oktober 2021
De Zwitserse auteur Charles-Ferdinand Ramuz (1878-1947) wordt in eigen land geëerd als een nationaal monument, maar tot voor kort was hij in onze contreien volslagen onbekend. Daar kwam onlangs verandering in, dankzij de schitterende vertaling die Rokus Hofstede afleverde van Ramuz’ roman La grande peur dans la montagne uit 1926. In episode 4 van onze Windstoot-podcast praten we met de vertaler over deze ecologische roman avant-la-lettre die laat zien hoe mensen het moeten afleggen tegen de natuur, wanneer ze nietsontziend blijven doorgaan met haar te exploiteren.
De roman verhaalt hoe in een Zwitsers bergdorpje een groepje jonge herders met hun koeien naar een hoger gelegen alpenweide trekt. De ouderen in het dorp hebben hen nochtans gewaarschuwd: de berg wil ons daar niet hebben. En de ouderen krijgen gelijk, want op de alpenweide breekt algauw een besmettelijke ziekte uit onder de dieren en de mensen. Ze moeten allen in quarantaine… Of hoe actueel een boek van een eeuw geleden nog kan zijn!
‘[D]ie ziekte is een vreselijke ziekte, waartegen geen enkele behandeling bekend is. Eerst zet ze zich vast in de hoeven van de koeien en in hun muil, dan krijgt de koorts ze te pakken, ze vermageren, ze geven geen melk meer; ze zouden snel creperen als er niet eerder werd ingegrepen. De orders zijn om ze af te maken zodra de ziekte is vastgesteld, en er zijn ook regels voor hoe ze moeten worden begraven; het gat moet minstens twee meter diep zijn; zo probeert men het besmettingsgevaar te vermijden of toch zo klein mogelijk te houden, ondanks het geleden verlies, maar je kunt beter iets verliezen dan alles verliezen. En de andere voorzorgsmaatregel betreft de mensen, dat wil zeggen dat de kiem van die ziekte mysterieus is, zodat de mensen die kiem op mysterieuze wijze aan hun voetzolen meenemen en dus in een veel groter gebied verspreiden als ze vrij mochten rondlopen, maar ze mogen niet vrij rondlopen. Ze worden opgesloten samen met de koeien. Waar de koeien aangestoken zijn, daar blijven de mensen gevangen; zolang de ziekte niet voorbij is, doen ze als het ware niet meer mee met de wereld […].’
Uit: Charles-Ferdinand Ramuz, De grote angst in de bergen (oorspr. uitg. 1926)
Deze vreselijke epidemie blijkt de voorbode te zijn van een nog veel grootschaliger natuurramp, maar ook dit gevaar onderkennen de dorpelingen niet. Je zou De grote angst in de bergen daarom kunnen lezen als een allegorie, ‘een boosaardig sprookje’ over de huidige tijd, meent Hofstede:
‘Het meest frappant wordt dat in het slothoofdstuk, want dan raken de dorpelingen volledig slaags met elkaar. Ze rollen vechtend over straat, omdat er zich zoveel onheil over het dorp heeft ontketend. En omdat ze zo met elkaar aan het steggelen zijn, zien ze niet wat er gaande is. […] Ze zouden hun hoofd maar een kwartslag hoeven draaien en zien wat er op hen afkomt. En ik dacht: dat is eigenlijk een prachtige metafoor van waar wij nu in de politiek staan.’
In tijden van corona en grootscheepse klimaatontwrichting zet Ramuz’ roman aan het denken over onze verhouding tot de natuur. Zullen we haar voor economisch gewin blijven uitbuiten? Of zullen we eindelijk inzien dat we zelf een kwetsbaar onderdeel van de natuur zijn, en met de biodiversiteit onze eigen habitat aan het vernietigen zijn?
Ramuz maakt deze krachtmeting tussen mens en natuur voelbaar tot in zijn beeldende, weerbarstige stijl, vol wisselende werkwoordtijden en bezwerende herhalingen. Een hele opgave om deze stijl in het Nederlands over te zetten, zo vertelt Hofstede in de podcast. Maar dat is juist misschien wel de kracht en de genade van de vertaling: ineens klinkt daar die vreemde, unieke stem op die ons anders was ontgaan.
Colofon
Deze reeks ontstond in het kader van De Windstoot, de nieuwe ‘expeditie’ van vzw Wit.h.
Interviewers: Dirk Vandenberghe & Piet Devos
Voorleesstem: Mirjam Boers
Montage: Dirk Vandenberghe & Pol Isaac
Muziek: Pol Isaac
Foto Rokus Hofstede © Sophie Kandaouroff
